Fel rhan o brosiect cenedlaethol CELF, dyfarnwyd cyllid i Blas Glyn-y-Weddw i gomisiynu gwaith celf newydd, gan arwain at greu paneli trawiadol Coeden Fywyd Tess Urbanska. Wedi’i ysbrydoli gan 'Dance of Life' Mildred Elsie Eldridge (1951–1956), mae gwaith Tess yn dod â phersbectif cyfoes i themâu cytgord rhwng bodau dynol a natur.
Mae Urbanska, artist dawnus o Rydyclafdy, yn cael ei dylanwadu’n ddwfn gan dirweddau a thraddodiadau Pen Llŷn, lle mae’n byw. Mae ei gwaith yn aml yn archwilio’r cysylltiad rhwng y byd naturiol ac arferion diwylliannol, ac mae’r themâu hyn yn cael eu mynegi’n glir yn ei phaneli Coed Bywyd. Darparodd murlun Dance of Life Eldridge, sy’n mynd i’r afael â cholli cytgord â byd natur trwy ddiwydiannu, yr ysbrydoliaeth gychwynnol ar gyfer gwaith Urbanska, sy’n dathlu defodau tymhorol ac undod dynol â’r ddaear.
Mae’r paneli’n gwahodd gwylwyr i naratif o lawenydd a chysylltiad, gan adleisio neges Eldridge wrth ychwanegu dehongliad unigryw, modern sy’n atseinio â threftadaeth ddiwylliannol Cymru.
PANEL 1
Y Goeden
Mae'r goeden i'w gweld yn y 6 panel ac yn cyfeirio at goeden bywyd. Mae'n cynrychioli cysylltiad â'r gorffennol, y presennol a'r dyfodol. Mae'r goeden felly yn ymddangos fel symbol parhaus yn y paneli hyn. Mae'r gwreiddiau'n ymestyn i lawr i haenau hynafol y ddaear, mae'r canghennau'n ymestyn i'r nefoedd.
PANEL 2
Bedw Arian a Bedw
Yn cynrychioli dechreuadau newydd, amddiffyniad ac adnewyddiad. r ’ Mae'r coed yn y panel hwn a'r aderyn Sgrech y Coed yn gysylltiedig ag Elsi. Mae eni o ’ wedi ‘ enw a roddwyd ar ei mab, Gwydion, (a welir yn y Mabinogi) yn golygu n gysylltiedig â natur a choetiroedd. Mae cysylltiad cryf â llên gwerin a ’ ac mae ’, goed chwedloniaeth yn nhirwedd Llŷn. Bwriad y panel hwn yw ennyn y teimlad hwnnw o ddirgelwch ac awyrgylch. Fel Gwydion, gallu mordwyo rhwng y byd naturiol a'r goruwchnaturiol.
Sgrech y Coed
Roedd yn symbol pwysig i Elsi, er na allaf ddod o hyd i’r rheswm am hyn, roedd yn cynnwys pluen Sgrech y Coed yn ei hunanbortread o 1967. O bosib, oherwydd ei liw trawiadol, mai hi yw aderyn mwyaf lliwgar teulu’r frân. Mae’r enw Cymraeg Sgrech y Coed yn fy ysbrydoli i ddwyn i sylw llygredd dyn.... â’r bag plastig a’r malurion sydd wedi’u gwasgu yng nghanghennau’r coetir yn symboleiddio effaith dyn a llygredd yn y cynefinoedd cysegredig hyn sy’n gartref i gymaint o fywyd gwyllt. Mae tipio anghyfreithlon yn broblem sy'n effeithio ar rai o'r coetiroedd a'r mannau naturiol yma yn Llŷn. Ym mhig yr aderyn mae'n cario mes, i symboleiddio gobaith ar gyfer y dyfodol. Mae Sgrech y Coed yn cael eu hystyried yn hynod bwysig ym Mhrydain oherwydd eu bod yn chwarae rhan hanfodol mewn ailgoedwigo a lledaeniad coetiroedd derw ac ail-wylltio.
PANEL 3
Y Coed
Dilyniant o banel 1 ac eto yn cyfeirio at gylchred bywyd. Yr Eglwys (Llanfihangel Bachellaeth) Mae Eglwysi a Chapeli yn nodwedd endemig o gefn gwlad Llŷn, gyda llawer bellach mewn perchnogaeth breifat, neu weithiau'n cael eu gadael yn wag. Mae'r Eglwys yma yn cynrychioli'r gorffennol, gadael ar ôl hen arferion a ddaw gyda newid cymdeithasol.
Y Ddafad a'r Oen
Cynrychioli’r cynulleidfaoedd diflanedig a fyddai wedi mynychu’r hen adeiladau crefyddol hyn ar un adeg. Mae'r groes ar do'r eglwys yn cael ei hadleisio gan y tyrbin yng nghefndir y dirwedd. Mae panel 2 yn Dance of Life Elsi hefyd yn cynnwys praidd llawer mwy o ddefaid yn cael eu bwydo mewn cafnau, y symbolaeth mai Duw yw’r bugail ac yn bwydo’r ŵyn.
Yr Haid o Adar
Yn cynrychioli math gwahanol o ddiadell, un nad yw o reidrwydd yn gysylltiedig â Duw. I beth mae un yn heidio nawr?
PANEL 4
Y Goeden
Y goeden ysgerbydol sydd wedi'i dadwreiddio oherwydd erydiad. Marwolaeth y goeden. ‘Harddwch bydredd naturiol’ ME Eldridge (Panel 3) Tebygolrwydd: Cwch ysgerbydol = Coeden ysgerbydol
Yr Arfordir
Wedi’i ysbrydoli gan arfordir Llŷn, yn enwedig Porth Neigwl gyda golygfeydd o’r Rhiw, cartref Elsi ac R.S. Thomas yn y pellter. Mae'r ardal wedi dioddef newidiadau sylweddol oherwydd tirlithriadau ac erydiad arfordirol, a dyna pam y mae'r goeden wedi'i dadwreiddio. Ar ymweliad diweddar â'u cyn gartref yn Sarn y Plas, sylwais ar yr erydiad sylweddol a oedd wedi effeithio ar y tir yn agos iawn at fynedfa eu bwthyn.
Brain Goesgoch
Y Frân Goesgoch yw’r aelod prinnaf o deulu’r frân ac maent yn adar arfordirol. Maent wedi dioddef dirywiad difrifol mewn niferoedd mewn llawer o ardaloedd ym Mhrydain oherwydd colli cynefin a newidiadau mewn arferion ffermio, gor-bori, hela a chasglu wyau. Mae Penrhyn Llŷn yn gynefin pwysig i'r Frân Goesgoch ac wedi'i dynodi'n ardal warchodaeth arbennig. Mae cyfrif blynyddol y Frân Goesgoch yn digwydd yn yr ardal i nodi cynefinoedd pwysig a chanfod tueddiadau poblogaeth
PANEL 5
Y Goeden
Yn cynrychioli cylch bywyd, parhad. Yr wyau yn y nyth, yr hadau sycamorwydden, yn cynrychioli gobaith ar gyfer y dyfodol.
Y Barcud Coch
Yn cynrychioli’r rhywogaeth o adar sydd i’w gweld yn gyffredin bellach dros Llŷn. Stori lwyddiannus ym maes cadwraeth, am aderyn a fu mewn perygl. Daeth Barcudiaid Coch dan fygythiad ym Mhrydain oherwydd cyfuniad o ffactorau gan gynnwys erledigaeth. Cawsant eu hela bron i ddifodiant oherwydd y gred eu bod yn fygythiad i adar hela ac anifeiliaid dof. Wrth i’w niferoedd leihau, byddai wyau’r Barcud yn dod yn fwy gwerthfawr, a oedd yn ei dro yn arwain at gynnydd yn y casgliad wyau, a oedd yn niweidiol pellach i’r rhywogaeth.
Y Bioden
Aderyn yn aml yn dioddef o enw drwg oherwydd naratifau crefyddol ac ofergoelion. Mae y Bioden fel y Barcud Coch wedi cael eu herlid ar gais dyn. Roedd y Fictoriaid yn ofni’r piod gymaint nes iddynt gael eu hela’n ddidrugaredd yng nghanol y 1800au gydag ymgyrch barhaus i’w dileu, gan barhau tan ddechrau’r Rhyfel Byd Cyntaf, gan achosi i’w niferoedd ddisgyn. Hyd heddiw, mae gan nifer o bobl ofergoelion negyddol am y Bioden gyda rhai yn credu bod ganddo gysylltiadau â'r diafol.
Y Gromlech (Mynydd Cefn Amlwch)
Yn cynrychioli cysylltiad â’r gorffennol a phobl hynafol. Credir fod Cromlechi yn feddrodau ar gyfer claddu'r meirw ac yn fan cyfarfod ar gyfer digwyddiadau a defodau cymunedol. Credai pobl Neolithig fod pob elfen o natur, megis anifeiliaid, afonydd, mynyddoedd a cherrig, yn hunanymwybodol. Mae’r Gromlech wedi’i hysbrydoli gan le go iawn a dewisais gynnwys y ffens fodern fel dolen i’r presennol. Strwythur dynol modern sy'n amddiffyn strwythur dynol hynafol. Mae’r aur yn y ddaear yn cynrychioli’r mwynau sydd i’w cael yno, ond hefyd i ddwyn i gof yr haenau niferus o hanes hynafol sydd o dan wyneb y ddaear, boed yn weddillion claddedigaeth Neolithig, arteffactau Rhufeinig / Celtaidd ac ati.
PANEL 6
Glasbren y Dderwen
Mae hyn yn cynrychioli gobaith a dechrau’r cylch bywyd, sy’n cysylltu’n ôl â’r fesen ymmhig y Sgrech y Coed yn y panel blaenorol. ‘O un fesen fach mae derwen nerthol yn tyfu’ dihareb o’r 14eg ganrif.
Yr Aur
Dolenni yn ôl i Banel 4, y trysorau o dan y ddaear (mwynau, arteffactau hynafol ac ati) yn nodi nid yn unig yr hyn sydd uchod ond hefyd beth sy’n cuddio isod.
Cilio’r Haul
Symboleiddio pethau y tu hwnt i wyneb y blaned hon ac arwyddocâd yr Haul yn rhoi bywyd i bopeth ar y ddaear. Yn ystod eclips solar mae'r haul yn cael ei guddio am ennyd, ac mae tywyllwch yn disgyn yn ystod y dydd. Mae adar yn peidio â chanu. Gall hyn achosi profiad annifyr, ynghyd ag ofn a syfrdandod, digwyddiad a allai ein hatgoffa o waith cloc y bydysawd na all bodau dynol effeithio arno na stopio. Daw’r gair ‘eclipse’ o’r gair Groeg hynafol sy’n golygu ‘gadael’ gyda llawer o ddiwylliannau hynafol yn credu y byddai’r haul yn cefnu ar y Ddaear yn y diwedd.
Tyrbinau Gwynt
Mae ambell un o’r rhain yn britho tirwedd Llŷn, un o’r rheiny dwi’n ei weld bob dydd wrth i mi yrru i’r stiwdio ac yn ôl. Yn gyffredinol, mae tyrbinau gwynt yn cael effaith gadarnhaol sydd o fudd i'r amgylchedd, gan ddarparu ynni glân i ni. Fodd bynnag, gellid eu dirnad fel rhai ag esthetig annymunol yn enwedig yma yn Llŷn mewn ardal o harddwch naturiol eithriadol. Mae yna hefyd lawer o gwestiynau yn cael eu codi am eu heffaith ar adar ac ystlumod. Yn y cwpl cyntaf o baneli Elsi, mae’n darlunio ffigurau mewn tirwedd Eidalaidd yn dawnsio ac yn bendithio’r cnydau ac mewn rhai achosion yn gosod croesau yn y ddaear. Roedd y croesau bach hyn yn fy atgoffa o’r tyrbin a welaf o bellter ar y ffordd i’r stiwdio, yn enwedig ar ddiwrnod nad yw’n wyntog pan mae’n sefyll yn llonydd. Er fy mod yn sylweddoli nad oes gan y tyrbinau hyn unrhyw gysylltiad o gwbl ag unrhyw fath o grefydd neu ddefnydd seremonïol, maent yn enghraifft gyfoes o sut mae dyn modern gan amlaf wedi symud ymlaen o hen draddodiadau/bendithion gan ddefnyddio ffyrdd amgen newydd i ddiogelu nid yn unig y cnydau a’r cynaeafau yn y tymor byr ond y blaned gyfan yn y tymor hir.
Y Dylluan Wen
Mae'r Dylluan Wen yn cynrychioli cysylltiad â'r gorffennol a'r presennol. Yn y llun gwelir un dylluan yn y blaendir gyda'i llygaid ar gau. Mae hwn yn gyfeiriad uniongyrchol at baentiad Elsi ‘Y Dylluan yn Cysgu’ 1961 (ddim yn rhan o Ddawns Bywyd.) Yn y llun gwelir yr ail Dylluan yn hela yn y tir canol, mae hyn yn cynrychioli’r presennol, ac yn cysylltu â’r gorffennol a chylch bywyd. Hyblygrwydd amgylcheddol eithriadol y Tylluanod, sydd wedi bodoli ar diroedd Llŷn ers miloedd o flynyddoedd o bosibl, gan ffynnu mewn amrywiaeth o leoliadau sydd ar gael iddi. Dim ond fel ysbryd y mae'r drydedd Dylluan i'w gweld, gan gysylltu'n ôl â'r cenedlaethau blaenorol a allai fod wedi hela dros yr un tir.